Праваабаронцы за свабодныя выбары

Да аналітыкаў кампаніі "Праваабаронцы за свабодныя выбары" нярэдка звяртаюцца з пытаннямі, якія тычацца выбарчых працэдур, просяць савета, як сябе паводзіць у выпадку заўважаных парушэнняў на ўчастку падчас галасавання, як дзейнічаць прама на ўчастку: да каго звяртацца, як пісаць скаргу або выклікаць назіральнікаў, міліцыю? Можна і ці трэба гэта рабіць прама на месцы і падчас дня галасавання?

Для лепшага разумення правоў выбаршчыка не лішнім будзе спачатку азнаёміцца з некаторымі артыкуламі Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, а таксама асобнымі палажэннямі Выбарчага кодэкса. Адштурхоўваючыся ад заканадаўчых нормаў можна вырашыць для сябе - якія парушэнні гэтых норм і якім чынам можна будзе абскардзіць выбаршчыку.

Дапамагчы разабрацца ў перыпетыях заканадаўчых нормаў, якія тычацца правоў выбаршчыкаў, пагадзіўся юрыст кампаніі "Праваабаронцы за свабодныя выбары" Павел Сапелка.

Юрыст Павел Сапелка.

У нашым выбарчым кодэксе (ВК) ёсць шмат недахопаў, адзін з іх – адсутнасць сістэматызаванага пераліку правоў выбаршчыкаў. Гэта значыць, нідзе ў кодэксе няма такога артыкула, тыпу «правы выбаршчыка», дзе пранумараваных спісам пералічаныя «права 1», «права 2 " і "права 3", гэтыя правы рассяроджаныя па розных артыкулах і артыкулам кодэкса. Таксама няма пераліку абавязкаў той ці іншай камісіі, іх абавязкі выводзяцца з розных нормаў.

Гэта ўсё да таго, што абскарджваецца не ўсё, што інтуітыўна не падабаецца выбаршчыку, а менавіта парушэнні правоў выбаршчыкаў, а таксама парушэнні, дапушчаныя камісіямі або яе членамі, а таксама дзяржаўнымі органамі або іх супрацоўнікамі. » На пальцах "растлумачыць змест усяго выбарчага заканадаўства, каб адказаць на пытанне, тыпу "Якія парушэнні я магу заўважыць, спыніць і абскарджваць?", практычна немагчыма. Мы, як сетка назірання, падрыхтавалі сваіх назіральнікаў, якія прайшлі навучанне і трэнінгі; доўгатэрміновыя назіральнікі, юрысты і аналітыкі кампаніі маюць адпаведную тэарэтычную і практычную падрыхтоўку. Усе яны нацэлены на працу па выяўленню, фіксацыі і абскарджанню парушэнняў, звязаных з выбарчым працэсам.

Што можа зрабіць асобны грамадзянін-выбаршчык, чые правы, заўважу, не роўныя правам назіральніка?

Ён мае права звярнуцца са скаргай на дзеянні і рашэнні камісій і службовых асоб дзяржорганаў, якія парушаюць яго выбарчыя правы.

Я не імкнуся абмяжоўваць кола скаргаў, якія можа падаць выбаршчык, у кожнага на гэтых выбарах свае каштоўнасці. 

Сцісла аб правах выбаршчыка - у канцы матэрыялу або па спасылцы.

Тым не менш, Павел Сапелка прапанаваў бы выбаршчыкам засяродзіцца на выяўленні і абскарджанні тых парушэнняў, якія ўплываюць на працэс вольнага тайнага волевыяўлення, а таксама іншых парушэнняў, якія непасрэдна ўплываюць на вынік выбараў.

Да ліку такіх адносіцца парушэнне правоў грамадзян на ўдзел у агітацыі, прымус выбаршчыкаў да галасавання наогул, да датэрміновага галасавання або галасавання па-за сваім участкам для галасавання, прымус да галасавання за пэўнага кандыдата; парушэнне права грамадзян або іншых суб'ектаў на накіраванне свайго назіральніка, які можа назіраць за ўсімі этапамі выбарчага працэсу, у тым ліку – падлікам галасоў.

Так, мы часцей чуем пагрозы ад розных службовых асоб аб адказнасці за парушэнні, дапушчаныя грамадзянамі-выбаршчыкамі, чым прадстаўнікамі дзяржавы. А што з тымі, хто арганізуе выбары, лічыць галасы і разглядае скаргі? Ёсць забароны і для іх, і таксама прадугледжана адказнасць за парушэнні імі заканадаўства.

Парушаюць закон службовыя асобы дзяржорганаў і сябры выбарчых камісій, іншыя асобы:

• - якія перашкаджаюць свабоднаму ажыццяўленню грамадзянінам права свабодна абіраць і быць абраным,
• - якія займаюцца агітацыяй у дзень выбараў,
• - якія здзейснілі падробку дакументаў па выбарах, заведама няправільны падлік галасоў ці іншае скажэнне вынікаў галасавання,
• - парушылі тайну галасавання,
• - якія здзейснілі іншыя парушэнні патрабаванняў Выбарчага кодэкса і іншых актаў заканадаўства Рэспублікі Беларусь аб выбарах.

За гэта яны нясуць адказнасць, устаноўленую заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь

адміністрацыйную:

• Артыкул 9.10 КаАП прадугледжвае адміністрацыйную адказнасць за парушэнне заканадаўства аб выбарах:
• правядзенне агітацыі ў дзень выбараў;
• незаконнае прыцягненне і выкарыстанне грашовых сродкаў або матэрыяльных рэсурсаў пры падрыхтоўцы і правядзенні выбараў;
• невыкананне рашэнняў Цэнтральнай камісіі Рэспублікі Беларусь па выбарах і іншых выбарчых камісій, калі гэтыя дзеянні не цягнуць крымінальнай адказнасці

Артыкул 9.11. КаАП прадугледжвае адказнасць за наўмысныя знішчэнне або пашкоджанне інфармацыйных агітацыйных друкаваных матэрыялаў, размешчаных у адпаведнасці з заканадаўствам на будынках, збудаваннях і іншых аб'ектах са згоды іх ўласніка або ўладальніка ў ходзе выбарчай кампаніі альбо нанясенне надпісаў ці малюнкаў на інфармацыйныя агітацыйныя друкаваныя матэрыялы.

Па артыкуле 9.12 КаАП караецца парушэнне старшынёй або членам камісіі па выбарах Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь устаноўленага законам парадку падліку галасоў. Звяртаем увагу на тое, што па гэтым артыкуле караецца парушэнні, не названыя ў артыкулах 191 і 192 КК.

З заявамі аб прыцягненні да адміністрацыйнай адказнасці варта звяртацца:

па ўсіх трох складах правапарушэнняў - у раённыя, гарадскія выканаўчыя камітэты, адміністрацыі раёнаў у гарадах, Мінскі гарадскі, абласныя выканаўчыя камітэты.

па арт. 9.10 – таксама да пракурораў;

па арт. 9.11 – таксама ў органы ўнутраных спраў.

У крымінальным парадку караецца:

па артыкуле 191 КК - перашкода ажыцьцяўленню грамадзянінам Рэспублікі Беларусь права свабодна абіраць і быць абраным, весці перадвыбарную агітацыю, здзейсненае з прымяненнем гвалту, пагрозы, падману, подкупу ці іншым спосабам, –

па артыкуле 192 КК - падробку дакументаў па выбарах, альбо парушэнне таямніцы галасавання, альбо заведама няправільны падлік галасоў ці іншае скажэнне вынікаў галасавання, учыненыя асобай, якая ўваходзіць у склад Цэнтральнай камісіі Рэспублікі Беларусь па выбарах, выбарчай камісіі або іншым асобай, якія прымаюць ва ўстаноўленым заканадаўствам парадку ўдзел у падрыхтоўцы і правядзенні выбараў.

З заявамі аб узбуджэнні крымінальнай справы варта звяртацца па месцы знаходжання камісіі ў пракуратуру або аддзелы Следчага камітэта.

У заяве выкладаецца сутнасць парушэння, якое падпадае пад санкцыю адпаведнага артыкула КаАП ці КК, а таксама патрабаванне прыцягнуць вінаватых адпаведна да адміністрацыйнай або крымінальнай адказнасці.

Тыя парушэнні, якія не цягнуць адміністрацыйную адказнасць таксама могуць быць абскарджаны - у адпаведную, вышэйстаячую камісію або ў пракуратуру па месцы знаходжання камісіі.

Звароты аб парушэнні заканадаўства Рэспублікі Беларусь аб выбарах, падаюцца ў камісіі, дзяржаўныя органы і арганізацыі не пазней чым у дзесяцідзённы тэрмін з дня выбараў, калі іншыя тэрміны не ўстаноўлены Выбарчым кодэксам (напрыклад - на няправільнасць спісаў выбаршчыкаў, пададзеныя ў дзень выбараў ці напярэдадні, - неадкладна) звароты, пададзеныя па заканчэнні ўстаноўленых тэрмінаў, пакідаюцца без разгляду па сутнасці, аб чым паведамляецца заяўнікі.

Зварот падаецца грамадзянінам або яго прадстаўніком, які ажыццяўляе свае паўнамоцтвы на падставе натарыяльна засведчанай даверанасці або прыроўненай да яе даверанасці (арт. 186 Грамадзянскага кодэкса)

Звароты аб парушэнні заканадаўства Рэспублікі Беларусь аб выбарах, якія паступілі ў камісіі, дзяржаўныя органы і арганізацыі, разглядаюцца ў трохдзённы тэрмін з дня паступлення звароту, а звароты, звязаныя з рэалізацыяй грамадзянамі выбарчага права, якія паступілі ў дзень выбараў – неадкладна.

Звароты, у якіх утрымліваюцца звесткі, якія патрабуюць праверкі, разглядаюцца не пазней чым у дзесяцідзённы тэрмін з дня паступлення.

Заяўнік мае права знаёміцца з матэрыяламі, звязанымі з разглядам яго звароту.

Скаргі на рашэнні камісій разглядаюцца на пасяджэннях камісій. Аб даце, часе і месцы правядзення пасяджэння паведамляецца заяўніку, які мае права прысутнічаць пры разглядзе скаргі.

Камісія, разгледзеўшы скаргу, прымае адно з наступных рашэнняў:

• адмяніць рашэнне, якое абскарджваецца цалкам або ў часткі і прыняць рашэнне па сутнасці;
• адмовіць у задавальненні скаргі;
• пакінуць скаргу без разгляду, калі заяўнікам не выкананыя парадак або тэрміны падачы скаргі, устаноўленыя ВК.

Вышэйстаячая камісія мае права пры неабходнасці разгледзець зварот па пытанні, які адносіцца да кампетэнцыі ніжэйстаячай камісіі.

Без лыжкі дзёгцю - аніяк

Практыка рэагавання на заявы і скаргі выбаршчыкаў наступная: дзяржаўныя органы, у тым ліку праваахоўныя, перасылаюць іх у камісіі па выбарах ... а далей – звычайна вось так:

Паўнамоцтвы ўчастковых камісій па выбарах Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, спыняюцца пасля завяршэння на тэрыторыі ўчастка для галасавання выбараў.

Паўнамоцтвы раённых, гарадскіх, раённых у гарадах камісій па выбарах Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь спыняюцца пасля афіцыйнага апублікавання вынікаў выбараў Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь.

"Праваабаронцы за свабодныя выбары".